Mbetet të jetë e vetmja mënyrë, për të luftuar farërat e urrejtjes, që pushtojnë një Evropë të dobët me racistët, e të pafuqishme me diktatorët. Jam kundër talebanëve të çdo lloj besimi – thotë Ema Bonino
Kjo bisedë i kushtohet Razan Zaitunehut- thotë Ema Bonino, para se diktofoni të fillojë të rregjistrojë. “L’Espresso“ e pyeti ish-ministren e Jashtme italiane, njëherazi ish-komisionere e Bashkimit Evropian, një veterane e çdo lufte kundër fanatizmit, të drejtave e njeriut dhe ato civile, për të marrë një mendim mbi intolerancën, si një gjendje shpitërore që po pushton mbarë botën.
Por ajo, që për 4 vite me rradhë ka jetuar në Kajro, ku shkoi për të mësuar arabisht dhe për të kuptuar botën e jugut dhe lindjes të Mesdheut, ra dakord për t’iu përgjigjur pyetjeve me kushtin, që intervista të fillojë me avokaten Zaituneh, pikërisht më pyetjen: “Përse intoleranca rezulton shpesh në dhunë dhe krime të papërshkrueshme”.
Avokatja Zaituneh, një grua 37 vjeçare siriane, që nga viti 2001, i ka kushtuar gjithë kohën dhe angazhimin e saj mbrojtjes së burgosurve për arsye politike në burgjet e Bashar Al- Asadit.
Në vitin 2011, sapo shpërtheu revolta kundër regjimit, ajo ngriti një qendër të dokumentimit të krimeve të kryera, nga ana e trupave ushatarake qeveritare: mendonte se mund të mblidhte provat e nevojshme, për të çuar diktatorin para një gjykate ndërkombëtare. Për këtë qëllim, ajo bashkëpunoi edhe me shoqatën “Nuk ka Paqe, Pa Drejtësi”.
Më pas aktiviteti i saj u shtri në mbledhjen e dëshmive mbi prapësitë e milicive islamiste. Më shumë se 1 vit më parë, një grup njerëzish të armatosur, hynë në shtëpinë e qendrës së dokumentimit të krimeve, në Duma, disa kilometra nga Damasku dhe e rrëmbyen Zaitunehun dhe 3 nga kolegët e saj.
Ema Bonino, çfarë është intoleranca?
Filozofi Karl Poper thoshte se jotolerant është ai që i cilëson tabutë e fisit të vet si absolute, por që nuk ka zbuluar ende se fiset e tjera kanë të tjera tabu. Ky përkufizim bashkon fise dhe tabu, pra paaftësinë për të pranuar Tjetrin. Ushtrimi i intolerancës mund të marrë forma kaq ekstreme sa të rezultojë verbues, në një masë të tillë sa të të marrë edhe dritën e syve.
Historiani gjerman Volfgang Benz, shkruante dikur se Holokausti është si dielli që nuk mund të shihet përballë, përndryshe rrezikon të humbasësh shikimin…
Para se të mbërrijmë tek ajo çështje, ka një mori faktesh të intolerances, që Hana Arend i përshkruan tek libri “Banaliteti i së keqes”: gjeste të vogla, që të marra veçmas nuk të trembin, por të vëna së bashku tregojnë sesi rritet intoleranca, ngjitet lart, deri në shpërthimin katastrofik e tragjik. Por atëhere është shumë vonë. Sot mbizotëron teza se mungesa e tolerances ka të bëjë kryesisht me familjen muslimane: aty është praktikuar me mizori të paparë. Por edhe në Itali, ka dukuri që më shqetësojnë jo pak. Kam frikë se jemi duke marrë një rrugë, që po na çon drejt humnerës. Jam duke folur për nxitjen e urrejtjes ndaj romëve. Por edhe për ata që thonë se emigrantët nuk i duam këtu tek ne. Ekziston një racizëm “zvarritës” në të gjithë Evropën. Tanimë është e qartë, që racizmi u bë legjitim, ashtu sikundër ishte edhe i anti-semitizmi para Aushvicit. Mjafton të zëvendësosh fjalën hebre me termin rom.
Cila është pasoja e kësaj ?
Ajo që tashmë dihet. I mbyllim romët nëpër kampe, duke shkelur hapur ligjet dhe direktivat evropiane dhe madje spekulluar me fondet e ndihmave ndaj tyre. Këto qendra, sigurisht janë të ndryshme nga kampet e përqendrimit, por nuk është e vështirë të imagjinohet sesi e gjitha kjo mund të përfundojë keq.
Fjasim për fiset myslimane. Përse në botën islame jotolerantët janë kaq shumë të fortë?
Sepse në një moment pati një përplasje të ashpër për pushtet ideologjik brenda familjes sunite. Është një luftë për hegjemoni mes dy grupeve: Vëllezërit Myslimanë nga njëra anë dhe salafistët nga ana tjetër. Ndonëse baza e islamit dhe Kurani ka rëndësinë e vet, të mos harrojmë urrejtjen mes sunitëve dhe shiitëve.
Sa e rëndësishme është ndërkaq çështja e të drejtave të grave në Islam?
Shumë, pasi ajo është emblematike në rafshin negativ. Në këndvështrimin e konservatorëve, emancipimi i grave është destabilizues. Megjithatë, të mos harrojmë se tabuja e trupit të grave, është aq e vjetër sa edhe njerëzimi dhe përshkon të gjitha fetë monoteiste.
Pra, lufta sot zhvillohet për trupat e grave?
Ka qenë gjithmonë kështu. Kërkohet të kontrollohet seksualiteti i grave, pasi cilësohet i rrezikshëm dhe subversiv.
Hebrejve të devotshëm iu ndalohet të dëgjojnë gratë kur këndojnë, pasi kjo u shkakton mendime të papastra…
Talebanët në periudhën e parë e kishin të ndaluar veshjen e çorapeve të bardha, pasi ato konsideroheshin erotike.
Edhe në Perëndim, për shumë meshkujt është tunduese të shohin një grup vetëm me gra që qeshin dhe flasin për seksin. Ku është dallimi mes një sikleti të tillë dhe praktikës që detyron mbajtjen e perçes?
Duke e marrë të mirëqenë, që si në Perëndim ashtu edhe në gjithë botën, meshkujt vazhdojnë të vrasin femrat, dallimi qëndron më tepër tek faktorët kulturorë. Ne në Perëndim, kemi mësuar pjesërisht të qeverisim atë që është e ndryshme por edhe vetveten. Dallimi femëror megjithatë, ka të bëjë me triumfin e grave. Meshkujt janë të detyruar ta pësojnë. Thënë këtë, edhe në botën islame ka pasur gjithmonë dallime dhe dalje nga rregulli. Mjafton të mendoni për presidentin tunizian Bourguiba dhe Ataturkun, duke e ditur se gjithësesi ata nuk ishin demokratë.
Ndoshta mund të mendohet edhe për egjiptianin Naser. Në internet qarkullon një video e fundit të viteve ’50, ku Naser tregon se “Vëllazëria Muslimane” i pati kërkuar në vitin 1953, të miratonte një ligj që i detyronte gratë të mbanin vello në kokë. Audienca që e dëgjon qesh. Pra më shumë se 50 vjet më parë, t’u vije vello grave, të paktën në qytet, tingellonte qesharake. Çfarë ka ndryshuar prej atëhere?
Unë mendoj se kanë ndërhyrë faktorët e jashtëm. Në shumë vende, çështja e mbulesës nuk është fetare por identitare. Bëhet fjalë për një kundërvënie ndaj Perëndimit. Por unë do të doja të prezantoja edhe një argument, që më duket i rëndësishëm. Ka shumë njerëz laikë në botën myslimane, njerëz që e konsiderojnë fenë një çështje private. Janë ata bartësit e çdo diskursi mbi tolerancën. Nuk do të doja të besonim seriozisht, se paqja dhe toleranca janë “produkte” eksporti perëndimore. Paqja dhe toleranca nuk janë një ngjarje e vetme por një proçes.
Shpjegohuni më mirë…
Ndërsa është në modë dialogu ndërfetar, unë më parë do ta filloja nga dialogu ndërlaik. Unë jam e sigurt, se shumë njerëz laikë të botës myslimane, do të bien dakord me mua.
Folët për vellon si element të identitetit dhe jo vetëm një simbol fetar. Shpikja e identiteteve, duhet të çojë gjithnjë tek përjashtimi i Tjetrit ?
Po, kjo mund të ndodhë, në rast se nuk ka antitrupa. Dhe antitrupi – që është myslimani laik – ndodhet kudo. Janë mbi të gjitha gratë, madje edhe ato me shami. Por, meshkuj apo femra, të gjithë janë të frikësuar. Dua të jem e qartë: për mua, velloja nuk është një skandal, jam dakord që të hiqet vetëm perçja, pasi ajo e fsheh tërësish fytyrën pra vetë personin. Megjithatë nga mungesa e antitrupave vuan gjithashtu edhe Italia.
Të flasim atëherë për intolerancën në vendin tonë…
Një pjesë e saj shkaktohet nga trazirat sociale. Por problem, është se klasa politike nuk i përgjigjet me vendosmërinë e duhur. Këtu kam parasysh edhe vendosmërinë kulturore. Përkundrazi, përballë racizmit klasa politike shfaq një farë droje. Më thonë shpesh: të kundërshtosh fjalimet raciste, është e papëlqyeshme nga shumica. Dhe atëherë unë përgjigjem: të këqijtë ekzistojnë, për shkak se të mirët heshtin. Dua të them, që shpesh përgjigja ndaj racistëve është po aq raciste, por vetëm pak më e sjellshme. Përveç kësaj, shumica e politikanëve nuk arrin që ta thotë hapur, se nga tani e deri në vitin 2050, Evropës i duhen rreth 50 milionë imigrantë të rinj. Një e vërtetë kaq e dukshme, është një tabu. Por ne jemi përherë kaq të zhytur në të tashmen, tek kriza ekonomike.
Nëse Evropa do të shihet nga Marsi, do të thuhej se bëhet fjalë për zonën më të pasur, më të edukuar dhe më të kulturuar të planetit Tokë. Kështu, mund të mendohet për të ardhmen, mund të bëhen plane fantastike dhe të guximshme. Por në realitet edhe mbledhjet e Këshillit të Bashkimit Evropian, u ngjajnë atyre të bordit të një banke. Klasës drejtuese, politikanëve, mediave, parimet i ndjellin, jo sepse ato janë fillesa e jetës dhe veprimeve, por vetëm me kushtin që ato të rinë atje, në një lloj Panteoni.
A gjeneron intolerance të qënit të shtypur nga llogarritjet e së tashmes ?
E toleron dhe e përdor për qëllime elektorale. Nuk kuptohet se fjalimet raciste janë si barërat e këqija, që shumë shpejt zënë rrënjë. Zhdukja e tyre është një proces i gjatë dhe i vështirë.
Ju keni qenë ministre e Punëve të Jashtme dhe jeni marrë gjithmonë me çështjet ndërkombëtare, siç e dëshmon edhe përkushtimi që bëtë në fillim të kësaj bisede. Pra, çfarë duhet të bëjmë me jotolerantët, diktatorët që kryejnë gjenocid? A ishte e drejtë të mos ndërhyhej në Siri?
Perëndimorët, janë ende shumë të shkathët për të bërë luftëra. Dihet shumë mirë sesi vriten diktatorët. Problemi është se nuk dihet se çfarë duhet bërë më pas. Dhe kjo mendoj për dy arsye. E para: sepse bëjmë shpesh luftëra në vende që refuzojmë t’i njohim. Mjafton të kujtojmë se çfarë ndodhi në Irak pas vrajes së Sadam Huseinit.
Dhe së dyti, sepse ndërmarrja e një ndërhyrje të armatosur është kthyer në një refleks automatik. Shpesh as nuk përpiqen për të gjetur një tjetër rrugë. Mjafton të kujtoj propozimin e realizueshëm të Marko Panelës dhe radikalëve, për një mërgim të detyruar për Sadam Huseinin, në vend të ekzekutimit të tij. Pastaj, ndodh që shpesh ngatërrohet qëllimisht koncepti i ndërhyrjes humanitare, me ndërhyrjen për ndryshimin e regjimit.
Nuk iu përgjigjët pyetjes tjetër, ishte e drejtë që nuk u ndërhy në Siri?
Do të përgjigjem, duke u nisur nga përvoja ime në Egjipt. Unë kam qenë 4 vjet në Kajro. U thosha të gjithëve, se situata nën rregjimin e Mubarakut ishte e paqëndrueshme. Por askush nuk më merrte seriozisht. Pastaj shpërthyen ato që u cilësuan si “Pranverat arabe”, dhe të gjithë u habitën dhe frikësuan. Por çfarë pranvera ishin ato? Atyre vendeve do t’u duhen të paktën dy dekada, për të patur një demokraci reale. Tek e fundit, edhe Evropës Lindore iu deshën 20 vjet për të mbërritur në një situatë normale.
Përsa i përket Sirisë, ndoshta mund të ndërhyhej në vitin 2011, nuk e di. Me dosjen siriane jam marrë më vonë. Por fakti është se në ndërkohë, fondamentalistët islamikë kanë shtënë në dorë atë që dikur ishte opozita. Kanë ndërhyrë monarkitë e Gjirit dhe Arabia Saudite. Taktika e tyre e luftës, është shpikja e grupeve terroriste. Kështu u shpikën talebanët në vitin 1997 (me pjesëmarrjen e Pakistanit). Dhe po kështu nga viti 2006, u krijua edhe ISIS-i. Në vitin 2013, kur unë isha Ministre e Jashtme, rezistenca në Siri ishte në duart e njerëzve, që unë vetë nuk do t’u kasha dhënë jo vetëm armë të vërteta, por as edhe një llastiqe për të qëlluar më gurë. /L’Espresso/
a.g./www.bota.al
